Asepsi Antisepsi Değerlendirme Soruları Cevap Anahtarı

 Tıbbi Atık Torbalarının Teknik Özellikleri 

Tıbbi atıkların toplanmasında kırmızı renkte aşağıda belirtilen özellikleri taşıyan torbalar kullanılır.

• Yırtılma, patlamaya karşı dayanıklı ve kolay taşınabilmeli, 
• Orijinal orta dansiteli polietilen hammadden yapılmış ve tabanı çift dikişli çift taban dikişli, körüksüz ve sızdırmaz olarak üretilmeli,
• Çift kat kalınlığı 100 mikron olmalı, 
• Minimum taşıma kapasitesi 10 kg olmalı, 
• Her iki yüzünde uluslararası “Biyotehlike amblemi” ve “DİKKAT TIBBİ ATIK” yazısının olmalı.

 Torbalar toplam volümünün maximum ¾ ü kadar doldurulmalı ve daha sonra sıkıca bağlanmalıdır. Gerekirse ikinci torba kullanılabilir. Bu torbalar tekrar kullanılmaz ve dönüştürülmez. 

 Tıbbi Atıkların Kaynakta Toplanması 

Tıbbi atık yönetiminin en önemli basamaklarından biri, enfekte atıkların çıktıkları noktalarda evsel ve geri dönüşümü sağlanabilen atıklardan ayrı olarak toplanmasıdır. Kaynağında ayrılabilen atıkların bertaraf edilmesinde önemli olan, bu tür atıkların evsel atıklardan bağımsız ve türlerine göre ayrı torbalar halinde toplanmasıdır. Değişik ülkelerde atık türlerine göre çeşitli renk kotlamaları olan özel paketlemeler uygulanır. Tıbbi atıkların uygun şekilde paketlenmesinin amacı, bu işle ilgili personeli olduğu kadar diğer kişileri de atıklarla olan ilişkiden dolayı meydana gelebilecek yaralanma ve hastalık bulaşma riskinden korumaktır. Atıkların paketlenerek toplanması atık oluşumundan bertaraf edilmesine kadar gereklidir.

 Kaynağında ayrılan tıbbi atıkların düzenlenmesi, hem bertaraf edilmesini kolaylaştıracak, hem de toplam bertaraf edilecek atık miktarını azaltacağından maliyeti çok düşürecektir. 

Tıbbi atıkların kaynakta ayrı olarak toplanması

Tıbbi atıklar, başta doktor, hemşire, ebe, veteriner, diş hekimi, laboratuvar teknik elemanı olmak üzere ilgili sağlık personeli tarafından oluşumları sırasında kaynağında diğer atıklar ile karıştırılmadan ayrı olarak biriktirilir. Toplama ekipmanı, atığın niteliğine uygun ve atığın oluştuğu kaynağa en yakın noktada bulunur. Tıbbi atıklar hiçbir suretle evsel atıklar, ambalaj atıkları ve tehlikeli atıklar ile karıştırılmaz. 

Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan atıkların çeşitlerine göre farklı renkli torbalara yerleştirilmesi 

Sağlık kuruluşlarında oluşan atıklar, birbirinden kolayca ayırt edilebilen dört ayrı renkteki torba/kutu içine toplanır. 

tıbbi atıkların ayrıştırılması

 Tıbbi atıkların kaynakta ayrı olarak toplanması 

Patolojik Atıklar 

Laboratuvar çalışmaları esnasında üretilen patolojik atıklar çoğu kez deneylerde kullanılan hayvan leşleri olup bunlar (enfeksiyöz olsun olmasın) diğer enfeksiyöz atıklardan ayrı olarak kırmızı renkli plastik torbalarda biriktirilirler. Torbalar aşırı doldurulmaz. Ağızları sıkıca bantlanır. Delinmemesi için gereken dikkat gösterilir. Gerekiyorsa ikinci bir torbaya konur. Tıbbi atıkların toplanacağı güne kadar derin dondurucuda saklanır. Patolojik atıklar otoklavlanabilirlerse de genellikle rahatsızlık verici ağır bir koku yaydıklarından tercih edilmez. İdeali yakılmalarıdır. 

Enfeksiyöz Atıklar 

En iyi dekontaminasyon yöntemi otoklavlamadır. Doğrudan mikroorganizma kültürü, hücre kültürü veya yoğunlaştırılmış kültür çalışan laboratuvarların atıkları için otoklavlama zorunludur. Bunun dışında kalan klinik veya klinik dışı laboratuvarların atıkları için risk değerlendirilmesi yapılmak ve amaca uygun olmak koşulu ile dekontaminasyon için dezanfektanlar da kullanılabilirler. Bunun için dekontamine edilecek malzemeler değerlendirilmeli ve uygun kimyasal yöntemler belirlenmelidir. Dekontaminasyon için otoklav kullanılacak ise süre ve sıcaklık malzemenin niteliğine ve miktarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu nedenle her bir malzeme gerektiğinde ayrı ayrı değerlendirilerek en uygun süre ve sıcaklık belirlenmelidir. Her türlü enfeksiyöz atık (hayvan leşleri hariç), birim dışına çıkarılmadan önce otoklavlanarak dekontamine edilir. Bu amaçla; 1 litre ve/veya kg’dan az atıklar için 121C’de en az 15 dakika, 1-4 lt/kg arasındaki malzemeler için 121C’de en az 30 dakika, 4-lt/kg’dan fazla malzemeler için ise en az 121C’de en az 45 dakika olacak şekilde otoklavlama yapılır. Bu nedenle enfeksiyöz atıklar otoklav torbalarında uygun şekilde toplanır. 

Basınçlı Kaplar 

Basınç altındaki maddelerle çalışırken özel sistemler gereklidir. Gaz tüpleri, içlerinde bulunan gazların özelliğine göre mekanik, fiziksel ve/veya sağlık ile ilgili hasarlara neden olabilirler. Gaz tüpleri güvenli olarak zincirlenecek, her zaman dik pozisyonda tutulacak, birbiri üzerine dayanmasına izin verilmemelidir. Gaz tüplerini depolarken veya hareket ettirirken vana kapağı güvenli bir şekilde kapatılmalıdır. Hiçbir zaman gaz tüpünün havası tam alınmayacak; her zaman hafif basınç kalması sağlanmalıdır. Oksijen silindirinin yüksek basınçlı kısmında yağ veya gres yağı olması patlamaya neden olabilir. Oksijen regülâtörünün üzeri yağlanmayacak veya oksijen silindirinde bir fuel gaz regülâtörü kullanılacaktır. Basınçlı gazlarla çalışırken her zaman güvenlik gözlükleri takılacaktır. Her zaman uygun sayaç, materyal kullanılacaktır. Gaz tüplerinin her zaman uluslararası tanımlanan renklerde olmasına dikkat edilecektir. Basınçlı kabın özelliğine uygun plastik torba veya kaplarda toplanır.

Kimyasal Atıklar 

Laboratuvarlarda veya birimlerde çalışmalar sonucu ortaya çıkan kimyasal atıklar, öncelikle tehlikesiz ve tehlikeli kimyasal atıklar şeklinde ayrıştırılır. Kimyasal atıklar; toksik, korozif, yanıcı ve reaktif (su ile reaksiyon verebilen, şoklara hassas) özelliklerden en az birine sahip olmaları durumunda tehlikeli kimyasal atık olarak kabul edilirler. Sayılan özelliklerden hiçbirine sahip olmayan kimyasallarla çalışma sonucu üretilen atıklar tehlikesiz kimyasal atık olarak sınıflandırılırlar. 

Tehlikeli madde ve müstahzarların etiketlenmesinde kullanılacak tehlike sembol ve işaretleri 

Ağır metal içeren atıklardan bu sınıfa giren en önemli atık türü pillerdir. Atık piller her birimde en az bir adet olarak bulunan ve TAP ait olan pil toplama kaplarına konacaktır. 

 Atık pil kutusu örnekleri 

 Tehlikeli Atıklar 

Sağlık kuruluşlarında oluşan genotoksik atıklar, farmasötik atıklar, ağır metal içeren atıklar, kimyasal atıklar ve basınçlı kaplar diğer atıklardan ayrı olarak toplanmalı ve “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine” göre bertaraf edilmelidir. Ünitelerde oluşan röntgen banyo suları ise Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda geri kazanılmalı veya bertaraf edilmelidir. 

 Radyoaktif Atıklar 

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Mevzuatı hükümlerine göre toplanıp uzaklaştırılır. Katı Radyoaktif Atıklar; radyoaktif biriktirme kabı üzerinde “Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nde belirtilen “Uluslararası Radyoaktif Atıklar Amblemi” bulunur ve kullanılan radyoaktif maddenin yaydığı radyasyonun tipine ve enerjisine göre gerekiyorsa uygun malzeme ile zırhlanır. Bu atık kaplarının içine yerleştirilen tıbbi atık torbaları dolduğunda ağızları sıkıca bağlanıp etiketlenerek uzun süreli radyoaktif atık bekletme deposunda aktivite değerleri belirlenen sınırların altına düşene kadar (<1 mikroSv/saat) tutulur. Beklemiş ve gerekli radyasyon ölçümleri yapılmış katı atıklar tıbbi atık olarak değerlendirilir. Radyoaktif olmayan atıklar, tehlikeli kimyasal maddeler radyoaktif atık biriktirme kabına atılmazlar. 

 Kesici ve Delici Tıbbi Atık Kapları 

Sarı renkli kırmızı kapaklı sert plastik kaplarda toplanır. Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu veya konteynerlerdir. 

Kesici ve delici tıbbi atık kutusu

 Geri Dönüşümlü Kontamine Malzemeler 

Mikrobiyolojik çalışmada kullanılan ve tekrar kullanıma girmesi gereken her türlü kontamine cam (tüpler, pipetler, beher, erlen, balonlar...) ve diğer malzeme geri dönüşümlü enfeksiyöz atık olarak sınıflandırılır. Bu tür kirliler doğrudan (torba içermeyen) çelik otoklav kovası içinde biriktirilir. Pipetler ise içerisinde uygun dezenfektan bulunan ve tamamen pipetin girebildiği bir kapta ya da silindirde biriktirilir. Kova veya kap aşırı doldurulmadan dekontamine edilir. Tek kullanımlık enfeksiyöz atık içeren kovaların içeriği - otoklavlanıncaya kadar- asla çıkarılmaz, boşaltılmaz, sıkıştırılmaz veya başka bir kaba ya da torbaya aktarılmaz.

 Sıvı Enfeksiyöz Tıbbi Atıklar 

Her türlü sıvı mikroorganizma kültürleri, sıvı klinik örnekler, serum dilusyonları sıvı enfeksiyöz atıktır. Sıvı enfeksiyöz atıklar asla lavaboya boşaltılmazlar. Hücre kültürü ya da bazı serolojik çalışmalarda olduğu gibi sıvı enfeksiyöz atıklar içine otoklav torbası konmuş bir masa-üstü atık toplama kabında biriktirilir; dolması beklenmeden -iş bitince- toplama kabı ile birlikte dekontamine edilir. Dökülme-saçılmalar sonucu ortama yayılan enfeksiyöz sıvılar da “biyolojik acil dökülme-saçılma prosedürü”ne uygun olarak uygun emici malzeme (kağıt havlu v.b.) ile yoğunlaştırılır ve otoklav torbasına konur. Rutin mikrobiyolojik incelemeler için laboratuvara gelen su numuneleri bu kapsamda olmayıp analiz sonrasında genel kanalizasyona verilebilir. 

 Uluslararası Biyotehlike Amblemi 

Uluslararası biyotehlike amblemi, toplanmasından taşınmasına, geçici depolanmasından bertarafına kadar diğer atıklardan ayrı işlem görmesi gereken tehlikeli tıbbi atıkları belirten bir işarettir. Uluslararası Biyotehlike Amblemi, tıbbi atık torbaları veya kapları ile kesici-delici atık kapları, bunların taşınmasında kullanılan konteyner ve araçlar ile geçici depolama birimlerinin üzerlerinde bulundurulması gerekir. 

Uluslararası biyotehlike amblemi

UYGULAMA FAALİYETLERİ

Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri takip ederek tıbbi ve tehlikeli atıkların kontrolü yönetmeliğine uygun olarak tıbbi atıkları toplayınız. 

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi enfekte atık olarak değerlendirilir?

 A) Piller ve kırık termometreler 

B) Kan basıncı ölçüm cihazları 

C) Radyoterapi veya laboratuvar araştırmalarından artan sıvılar 

D) Enfekte hastalarla temas eden araç gereçler ve dokular 

E) Miadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar 

2. Aşağıdakilerden hangisi farmösotik atık olarak değerlendirilir?

A) Piller ve kırık termometreler 

B) Kan basıncı ölçüm cihazları 

C) Radyoterapi veya laboratuvar araştırmalarından artan sıvılar 

D) Enfekte hastalarla temas eden araç gereçler ve dokular 

E) Miadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar

3. Aşağıdakilerden hangisi Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalarda sağlık kuruluşlarında oluşan atıkların kompozisyonu ile ilgili olarak tıbbi atıklar içinde en fazla yere sahip olan atık türüdür?

A) Evsel atık yönetim sistemi ile işlenebilen genel tıbbi atıklar 

B) Patolojik ve enfekte atık 

C) Kesici atık 

D) Kimyasal ve farmasötik atık 

E) Radyoaktif veya sitotoksik atık 

4. Aşağıdaki hangi atık türleri kırmızı renkli atık torbalarından toplanması gerekir? 

A) Enfekte atık 

B) Evsel nitelikli atıklar

C) Kesici ve delici özelliği olan atıklar 

D) Radyoaktif atıklar 

E) Ambalaj atıkları 

5. Aşağıdaki hangi atık türleri siyah renkli atık torbalarından toplanması gerekir? 

A) Geri kazanılabilen cam gibi malzemelerin 

B) Kesici ve delici özelliği olan atıklar 

C) Evsel nitelikli genel atıklar 

D) Radyoaktif atıklar 

E) Ağzı sıkıca kapatılmış enfekte atık